Στα πλαίσια του μαθήματος της Ιλιάδας οι μαθητές της Β΄ Γυμνασίου ασχολήθηκαν με την 1η διαθεματική δραστηριότητα της σελίδας 54 του σχολικού βιβλίου(Ομηρικά έπη: Ιλιάδα) υπό την καθοδήγηση της κ. Τσιούκα Γεωργίας ΠΕ02. Ακολουθεί το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους.
ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΥΦΑΝΤΙΚΗΣ
Η υφαντική είναι από τις πρώτες τέχνες στην ιστορία του ανθρώπου. Τα ευρήματα των ανασκαφών μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η υφαντική είναι γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια σε όλους τους γνωστούς πολιτισμούς της Μεσογείου, της Κεντρικής Ασίας, της Ινδίας και της Άπω Ανατολής.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Θεά Αθηνά, προστάτιδα της χειροτεχνίας και των καλών τεχνών, είχε εφεύρει τον αργαλειό. Πιστεύοντας ότι δεν υπάρχει καλύτερη υφάντρα από αυτή, μεταμόρφωσε σε αράχνη την κόρη ενός βαφέα από την Ιωνία που τόλμησε να τη συναγωνιστεί.
Η τέχνη της υφαντικής ήταν γνωστή από τη νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν ευρήματα της εποχής εκείνης: σφοντύλια κ.α. Αλλά και οι ηρωίδες των Ομηρικών επών είχαν κύρια ενασχόληση τους την υφαντική. Αυτό φαίνεται από τη συχνή αναφορά του Ομήρου σε εργαλεία υφαντικής. Όπως στη Οδύσσεια (Ραψ. Α, στ. 356) όπου ο Τηλέμαχος λέει στη μητέρα του: « ... Αλλ' εις οίκον ιούσα τα σ' αυτής έργα κόμιζε, ιστόν τ' ηλακάτη ντε.. ... = Γύρνα στο σπίτι σου και κοίταξε τις δικές σου δουλειές, τον αργαλειό και τη ρόκα σου ... ».
Αποτελεί σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας της οικογένειας και για το λόγο αυτό συναντάται στη γλώσσα, στους μύθους, στη λατρεία, αλλά και στις διάφορες μορφές της τέχνης των αρχαίων, πηγές χάρη στις οποίες αντλούμε σήμερα ένα σύνολο σχετικών πληροφοριών για όλα τα επιμέρους στάδια των υφαντικών εργασιών.
Με το ύφασμα ο άνθρωπος καλύπτει βασικές ανάγκες του: προστατεύεται από το κρύο, αλλά και στολίζει το σώμα του και το χώρο όπου κατοικεί.
Όπως στα αρχαία χρόνια ,έτσι και στη νεότερη Ελλάδα στα χρόνια του παππού και της γιαγιάς κατά την προβιομηχανική εποχή η κύρια ενασχόληση των γυναικών στα χωριά μας, ήταν η κατασκευή υφαντών. Με αυτά κάλυπταν τις καθημερινές ανάγκες της οικογένειάς τους και του νοικοκυριού τους. Οι γυναίκες υφαίνουν γιατί πρέπει να ετοιμάσουν όλα τα απαραίτητα στην οικογένεια: υφάσματα για τις φορεσιές, υφαντά για τις ανάγκες ή για τη διακόσμηση του σπιτιού, όπως σεντόνια, μαξιλάρια, βελέντζες, κιλίμια, κουρτίνες, προσόψια, τραπεζομάντιλα. Επίσης ετοιμάζουν υφαντά απαραίτητα για τις καθημερινές ασχολίες, όπως σακιά για τη μεταφορά προϊόντων, τσαντίλες για το στράγγισμα του τυριού, λαδοσάκια για τα ελαιοτριβεία , σακούλια που ήταν απαραίτητα για τη μεταφορά των τροφίμων στους αγρούς, σακιά που χρησίμευαν για τη μεταφορά διαφόρων προϊόντων όπως του αλέσματος στο μύλο ή του καρπού από το αλώνι.
Κατά τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας η υφαντική γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση χάρη και στην ανάπτυξη από τον 18ο αι. της νηματουργίας, με σπουδαιότερο κέντρο τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, απ? όπου ανεξίτηλα βαμμένα νήματα στέλνονταν σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Η βαφή των νημάτων
Παλιά, οι γυναίκες έβαφαν τα νήματα και τα υφάσματά τους με φυσικές πρώτες ύλες.
Η υφάντρα ή η κεντήστρα παρασκεύαζε τα χρώματα από τα φύλλα, τη ρίζα, τον καρπό ή τη φλούδα δέντρων και φυτών του τόπου της, σύμφωνα με πατροπαράδοτες συνταγές. Τα χρώματα αυτά συνδυάζονταν αρμονικά μεταξύ τους. Το αγαπημένο χρώμα των υφάντρων ήταν το κόκκινο. Γι' αυτό χρησιμοποιούσαν: το πρινοκούκκι ή κερμέζ, ένα έντομο που είναι παράσιτο πάνω στο πουρνάρι, τη ρίζα από το φυτό ριζάρι και το φυτό κρόκος.
Δεύτερο σε προτιμήσεις έρχεται το μαύρο χρώμα. Μαύρο έβαφαν με: το ξύλο του σκλήθρου, το φλοιό της φτελιάς και τα φύλλα και το φλοιό της βελανιδιάς.
Κίτρινο έβαφαν με: τα φύλλα της μουριάς και τα φύλλα της αμυγδαλιάς.
Το χρώμα του σάπιου μήλου το πετύχαιναν με: τα φύλλα της καρυδιάς, το φλοιό της άγριας μηλιάς και τις φλούδες των ξερών κρεμμυδιών.
Πράσινο έβαφαν με το φυτό λαδανιά και συνδυασμούς διαφόρων φυτών.
Καφέ έβγαζαν με: τις πράσινες φλούδες καρυδιών και το φλοιό του πεύκου.
Γαλάζιο έβαφαν με το λουλάκι (τροπικό ινδικό φυτό).
Α.Περιγραφή του ξύλινου αργαλειού
Μετά την επικράτηση της βιομηχανίας ο κλασικός, ξύλινος, κινούμενος με μυϊκή ενέργεια αργαλειός αντικαταστάθηκε από το μηχανικό αργαλειό. Σήμερα έχει σχεδόν καταργηθεί, καθώς η διαδικασία της ύφανσης έχει μηχανοποιηθεί και στη θέση του αργαλειού χρησιμοποιείται η υφαντική μηχανή. Ο ξύλινος αργαλειός απαντάται σήμερα μόνο σε ελάχιστα σπίτια απομακρυσμένων περιοχών και σε μουσεία λαϊκής τέχνης.
Α) Σκελετός (σταθερά μέρη του αργαλειού). Αποτελείται από τα δύο μεργιά στα οποία στηρίζονται τα πόδια, από τις κολώνες, την κοράτσα, την κορατσίνα, τα λάσφυρα, τα κλειδιά και τους πόρους.
1. Ποδάρι, 2.Μεριά ή πατητήρες, 3. Πετάλια, 4. Κορώνα Όρθια ή αμασκάλη, 5. "Αντί" που τυλίσσεται το στημόνι, 6. Κορώνα εγκάρσια, 7. Πέταλο, 8. Τμήμα Πετάλου που μπαίνει το χτένι, 9. Υφασμένο πανί, 10. "Αντί" που τυλίσσεται το βαμμένο πανί, 11. Αργαστηροσάνιδο ή Κωλοσάνιδο, 12. Καρόλι από όπου κρέμονται οι μίτοι ή καβαλάρηδες, 13. Περάτες (2 εμπρός και δύο πίσω), 14. Σφίκτης (Βέργα που σφίγγει και ξεσφίγγει το στημόνι, 15. Σφίκτης που σφίγγει το ύφασμα, 16. Περάτης Πισινός που κρατά τα μεριά, 17. Πήχες μετάλλου
Β) Βοηθητικά μέρη του αργαλειού:
1) Χτένια: Γίνονται από καλάμια ή σφάκα. Ο σκελετός τους αποτελείται από 4 καλάμια. Ανάμεσα στα καλάμια τοποθετούνται τα "δόντια" που είναι λεπτά πελεκημένα καλάμια. Το διάστημα ανάμεσα από το ένα "δόντι" στο άλλο λέγονται «θύρες», μέσα από τις οποίες περνούν τα νήματα.
2) Πέταλα: Χρησιμεύει για την τοποθέτηση του χτενιού.
3) Μίτοι: Πλέκονται από ειδικές τεχνίτριες με χοντρό νήμα. Οι μίτοι αποτελούνται από ξεχωριστά τμήματα που λέγονται μιτάριο ή βεργιά. Ανάλογα με το είδος του υφαντού χρησιμοποιείται και ένας αριθμός από μιτάρια. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν από 2-14 μιτάρια. Οι μίτοι βοηθούν στην καλύτερη στερέωση του νήματος.
4) Πήχες: Απ' αυτές κρέμονται οι μίτοι και το πέταλο.
5) Πατητήρες: Είναι λωρίδες από στερεό πανί, στερεωμένες σ' ένα ξύλο στο πάτωμα. Σ' αυτές είναι δεμένοι οι «μίτοι».
6) Σαΐτα: Μ' αυτήν η υφάντρια περνά το υφάδι ανάμεσα από το άνοιγμα του στημονιού.
7) Αντί: Ο αργαλειός έχει δύο αντιά, το πισάντι και μπροστάντι Το πισάντι είναι στο πίσω μέρος, όπου τυλίγεται το νήμα του στημονιού, και το μπροσάντι στο μπροστινό μέρος όπου τυλίγεται το ύφασμα που έχει υφανθεί.
8) Αντιράδι: Τοποθετείται στο πίσω μέρος του αργαλειού ώστε να τυλίγεται μέρος του υφασμένου υφάσματος για να μην εμποδίζει την υφάντρα.
9) Τελαροσάνιδο: Πάνω σ' αυτό κάθεται η ανυφαντού.
10) Σφίχτες: Είναι δύο. Ο ένας χρησιμεύει για να βοηθά να είναι πάντα τεντωμένο το νήμα και ο άλλος στο τέντωμα του υφαντού
Γ. Εργαλεία επεξεργασίας του μαλλιού
? Λανάρια-Ξάσιμο: Υπήρχαν δύο ειδών λανάρια για το ξάσιμο του μαλλιού, τα μικρά και μεγάλα.
? Ρόκα (η αρχαία ηλακάτη): Ένα ραβδί που το ένα άκρο του καταλήγει σε δύο κύκλους σε σχήμα Φ που μέσα τους έμπαιναν και συγκρατούνταν οι τουλούπες (μαλλί) για το γνέσιμο.
? Αδράχτι: Ξύλινη βέργα που έστριβε ο χρήστης για να γίνει κλωστή το μαλλί και στη συνέχεια την τύλιγε.
? Δρούγα: Ίδια βέργα που στην άκρη του κάτω μέρους της συγκροτούσε το σφοντύλι, που βοηθούσε στο στρίψιμο για την παρασκευή του νήματος.
? Σφοντύλι: Στρογγυλό πέτρινο εξάρτημα με τρύπα που τοποθετείται στην δρούγα για να την διευκολύνει στην περιστροφή.
- Στημόνι: Κόκκινο ή λευκό βαμβακερό νήμα που τοποθετείτο κατά μήκος του αργαλειού τεντωμένο. Πάνω του γινόταν η ύφανση. Τα εργαλεία για την τοποθέτηση του στημονιού ήταν η ανέμη, το ανεμίδι, η κλουβίστρα, τα καλαμίδια και οι τυλίχτρες.
Δ.Περιγραφή διαδικασίας παραγωγής υφαντού.
Ήταν μια απλή κατασκευή από ξύλο με τη μορφή χονδρών σανίδων ή ορθογώνιας διατομής μακρόστενων καδρονιών. Πάνω σε ένα κυλινδρικό εξάρτημά του τύλιγαν την κόκκινη κλωστή που χρησιμοποιούσαν ως βάση για την ύφανση και την ονόμαζαν στημόνι. Όλες αυτές οι κλωστές απλώνονταν από τον κύλινδρο σε δεκάδες παράλληλα ζεύγη προς έναν άλλο κύλινδρο, ίδιο με τον προηγούμενο, που βρισκόταν στο αντίθετο μέρος του αργαλειού, εμπρός από τη θέση του ατόμου που τον χειριζόταν. Όλα τα παράλληλα ζεύγη του στημονιού περνούσαν μέσα από δύο χτένια που βρίσκονταν το ένα εμπρός από το άλλο και πιο συγκεκριμένα, οι μισές περνούσαν μέσα από το ένα και οι άλλες μισές μέσα από το άλλο. Έτσι πατώντας ένα μοχλό, τα χτένια μετακινούνταν το ένα προς τα πάνω και το άλλο προς τα κάτω δίνοντας τη δυνατότητα ανάμεσα από τις κλωστές (στημόνι) να περάσουν τις μάλλινες χοντρές, κλωστές που θα γίνονταν κουβέρτες ή στρωσίδια.
Μετά από τα δύο αυτά χτένια, το στημόνι περνούσε μάσα από ένα άλλο σκληρό και δυνατό χτένι που οι άκρες του κρέμονταν με δύο λεπτές σανίδες από το πάνω μέρος της κατασκευής, παρέχοντάς του τη δυνατότητα να μπορεί να κινείται όλο το χτένι παράλληλα με τις κλωστές του στημονιού ακολουθώντας τη φορά του. Κάθε φορά που περνούσαν τη μάλλινη κλωστή, με αυτό το σκληρό χτένι χτυπούσαν, κινώντας το μπρος-πίσω με δύναμη, τη μάλλινη κλωστή να πάει πολύ κοντά στην προηγούμενη που είχαν περάσει. Αυτό το χτύπημα ήταν το χαρακτηριστικό χτύπημα του αργαλειού που έχει εμπνεύσει και λαϊκούς ή δημοτικούς δημιουργούς. Για να γίνει μια κουβέρτα ή ένα όποιο αποτέλεσμα χρειαζόταν πολλές ώρες δουλειάς.
Διακόσμηση των υφαντών
Tα υφαντά χωρίζονται στα ριγωτά, με πλατιές ή λεπτές ρίγες, και στα κεντητά ή ξομπλιαστά, με γεωμετρικά σχέδια ή θέματα παρμένα από τη φύση. Τα κεντητά υφαντά είναι περίτεχνα, αφού η υφάντρα κρατά στα χέρια της κουβαράκια διαφορετικών χρωμάτων και, σαν να κεντά, τα εναλλάσσει για να δημιουργηθούν τα σχέδια της.
